Inkisizio espainiarraren garaian gure lurretan sutara eraman zituzten pertsona gehienek ezaugarri berak zituzten: emakumeak, euskaldunak eta txiroak. Behin sorginak zirela onartuta, egiten zitzaien hurrengo galdera hauxe zen: Zein hizkuntzatan mintzatzen da deabrua? Erantzuna jakina zen, noski, euskeraz
Orduko inkisizioa bizirik balego, seguru Belen Ausejo sorgintzat hartuko zuela, errebeldia aireak lau haizetara zabaltzen dituen emakumea baita; eta, duda barik, kontatzeko asko duena.
Iruñeko Katakraken geratu ginen berarekin elkarrizketa egiteko. Lokal hau giro “gorrian” mugitzen den jendearen topaleku izan ohi da; kafetegia, liburu denda eta hitzaldiak egiteko guneak dituen topalekua. Belen azaldu orduko, bere saltsan zebilela ohartu ginen, mundu guztiak ezagutzen baitzuen, eta ezagun eta lagun guztiekin geldialditxo bat egiteko prest azaldu zen. Denak agurtu eta gero, elkarrizketari ekin genion, bi ildo nagusirekin: euskara eta ingurunea.
Nola agertu zen euskara zure bizitzan?
Ni familiako txikiena naiz eta “trantsizio” garaian ahizpa nagusiak etxera ekartzen zituen kalean aldarrikatzen ziren errebindikazioak. Hura izan zen nire lehen hartuemana euskaltzaletasunarekin. Hala ere, euskara entzun nuen lehenengo aldiaz gogoratzen naiz: Murillo el Frutoko arraindegian izan zen, hamar urterekin, gehienez jota… swahilia baino arrotzagoa iruditu zitzaidan!
Zergatik ekin zenion ikasteari?
Iruñeko Unibertsitatera etorri eta giro euskaldunean mugiltzean, hizkuntza ikasteko gogoa piztu zitzaidan. Ordutik prozesu luzea izan zen. IKAn eta AEKn hizka-mizkan ibili eta etapa alfer edo aktiboagoak izan ostean, barnetegira joatea erabaki nuen; hor ikusi nuen benetako aurrerapausoa. Orain Euskara Teknikari nabil Lizoainibar-Arriasgoitin, Zangozako merindadean. Kontratua hauekin daukadan arren, inguruko bost udalekin lan egiten dut.
“Euskara ikasten dugunok praktikatzeaz gain, defendatzeko beharra dugu, arbasoen hizkuntza ikastea deskolonizazio prozesua delako, mundua ulertzeko beste ikuspegi bat, hain zuzen”
Nolakoa zen, eta da, euskararekiko jarrera Murillon?
Mureluk beti izan du euskalduntasun puntu bat gehiago inguruko herriekin alderatuta (hori diote behintzat inguruko herrietakoek). Nirekin ikasi zuten lau edo bost lagun, adibidez, erabat euskaldundu ziren; eta ni neu Zarrakaztelu, Santakara edo Mureluko jendeari klasea ematen ibili naiz. Orain hauen seme-alaba batzuek euskaraz ikasten dute.
Eskuinaren alderik ilunena bizi izan ostean, alor politikoan, behintzat, gauzak hobera doaz. Eta kulturalki ere bai; esate baterako, Olentzero ospatzen da Gabonetan. Peio Monteanoren La lengua invisible liburuak ere kontzientzia asko esnatu ditu. Bertan Murelun euskara uste baino gehiago hitz egiten zela erakutsi da erakunde-dokumentuen azterketari esker.
“Euskara ikasten dugunok praktikatzeaz gain, defendatzeko beharra dugu, arbasoen hizkuntza ikastea deskolonizazio prozesua delako, mundua ulertzeko beste ikuspegi bat, hain zuzen”
Nolakoa zen, eta da, euskararekiko jarrera Murillon?
Mureluk beti izan du euskalduntasun puntu bat gehiago inguruko herriekin alderatuta (hori diote behintzat inguruko herrietakoek). Nirekin ikasi zuten lau edo bost lagun, adibidez, erabat euskaldundu ziren; eta ni neu Zarrakaztelu, Santakara edo Mureluko jendeari klasea ematen ibili naiz. Orain hauen seme-alaba batzuek euskaraz ikasten dute.
Eskuinaren alderik ilunena bizi izan ostean, alor politikoan, behintzat, gauzak hobera doaz. Eta kulturalki ere bai; esate baterako, Olentzero ospatzen da Gabonetan. Peio Monteanoren La lengua invisible liburuak ere kontzientzia asko esnatu ditu. Bertan Murelun euskara uste baino gehiago hitz egiten zela erakutsi da erakunde-dokumentuen azterketari esker.
Gaia aldatuz, ingurumenaz mintzatuko gara orain. Ekologista sutsua zarela entzun dut.
Bai, naturak kezkatzen nau. Ingurumena eta uraren ekosistemarekiko interes handia izan dut beti eta duela gutxi Ur-Kudeaketa master bat egin nuen. Iruñeko Mankomunitatean ere lanean ibili nintzen ingurune-teknikari gisa.
Egun, URBIZIn, Ibaien aldeko nafar plataforman sartuta nago. Plataforma hau, Penintsula mailan, Fundación Nueva Cultura del Agua izeneko sarean kokatuta dago. Gure lana uraren ekosistemak babesteko errekurtsoak bilatzean datza, proiektu hidrologiko erraldoi eta eroen aurka joz, noski.
Uraren inguruan dirua mugitzen da, antza!
Asko. Badira enpresak arlo guztietan mugitzen direnak, “Florentino” eta holakoak, badakizu. Hauek, krisia aprobetxatuz, proiektu ugari aurkeztu dituzte uraren kontuarekin negozioa egiteko, eta gauza lotsagarriak egin dira, besteak beste, hor daukagu Itoizen kasua. Beste askotan nekazariak instrumentalizatu dituzte ibaien ziklo naturala desbideratzen duten proiektuak eta nekazaritza nahiz kontsumo eredu ezegokiak justifikatzeko.
“Uholdeak ezin dira ekidin, baina gure esku dago ibaiaren ibilbidea ahalik eta modu naturalenean mantentzea”
Uda honetan, Tafallako euskara-teknikari bezala lanean ari zinela, uholdeek harrapatu zintuzten…
Ibaiak hainbat lezio utzi zizkigun. Ibaiek beti izango dituzte gorakadak, hori klimatologiaren gauza aldagaitza delako. Hala ere, hauek gero eta ugariagoak dira gizakiaren eraginarengatik. Ibaiaren ibilbidearen barnean porlana sartu dugu, baita harri-lubetak eraiki ere. Hauek ibaiaren norabidea eta indarra aldatzen dute. Tafallaren kasuan, esaterako, errepidearen eraikina presa bihurtu zen eta trenbideak ere “mota” moduko papera izan zuen, uholdearen eragina handituz.
Guk, fundazioaren bidez, ibaiari bere ibilbide naturala jarraitzen uztea defendatzen dugu, era horretan bakarrik atera ahalko diogulako eskaintzen duen etekin guztia.
Uholdea gertatu eta gutxira, ordea, makinak ikusi ahal izan genituen ibaian lanean, “dragatzeak” egiten. Hauen erruz ibaiaren landaredia suntsitzen da, ibaia desitxuratuz eta sedimentuak hondatuz. Landareei dagokionez, garbitze lan batzuk egitea beharrezkoa da, baina askotan enpresa pribatuen onurarako ibaiak hustu egin dituzte, eta horrek urak abiadura handiagoa izatea dakar.
Zer egin dezakegu berriro ez gertatzeko?
Zidakos ibaiaren kasuan, gaiaren inguruan interesa eta jakituria duten pertsonek osatutako batzorde moduko bat sortzea ondo legoke. Horren harira aipatu behar da jende askok bere ekarpenak egin dituela gutxi barru uholdeen gainean Altaffayllak aterako duen liburu batentzat. Gaia luzerako doa…
Deja un comentario